انتخاب خاک مناسب برای هر گیاه اهمیت بسیار زیادی در پرورش صحیح آن بخصوص انواع گلهای آپارتمانی دارد. خاک (به انگلیسی: Soil) متشکل از مواد معدنی، مواد آلی، گازها، مایعات و ارگانیسم‌ها است که در کنار هم زندگی را امکان‌پذیر کرده‌اند. ذرات تشکیل دهنده خاک ، بافت آنرا تعیین می کند.
یعنی هر وقت گفته می شود بافت خاک مثلا سبک یا سنگین است، اشاره به این دارد که چه ذراتی با چه اندازه هایی در خاک وجود دارند. هر مقدار که اندازه ذرات خاک درشت تر باشد، بافت خاک سبک تر و هرمقدار که اندازه ذرات ریزتر باشد بافت خاک نیز سنگین تر است. ذرات درشت خاک معمولا توانایی جذب و نگهداری عناصر گیاهی و همچنین رطوبت را ندارن اما چنین خاکهایی از زهکش بسیار خوب و تهویه هوای عالی برخوردار هستند . ذرات ریزتر (خاکهای سنگین) از عناصر غذایی بیشتری برخوردار هستند و مواد موجود در اطراف ساختار ذرات آنان به تدریج مورد استفاده گیاهان قرار میگیرد اما از طرفی توانایی عبور آب از خود و به بیان دیگر زهکش مناسب ندارند.
انواع خاک:
خاک شنی:
حدود 80 تا 100 درصد این نوع خاک از شن تشکیل شده است. در واقع خاک خیلی سبکی است که تهویه و زهکش خوبی دارد اما توانایی نگهداری مواد غذاییو رطوبت را ندارد و به سرعت خشک میشود. در ترکیب خاک کاکتوس ها بسیاری از ساکولنت ها و گلهای آپارتمانی میتواند از این خاک استفاده کرد.
خاک رسی:
میزان رس آن از سیلت و شن بیشتر است و حدود50 تا 100 درصد خاک را تشکیل می دهد. چنین خاکهایی از جمله خاکهایی با بافت سنگین هستند که تهویه اندکی دارند و رطوبت را در خود نگه می دارند و اگر مرطوب شوند بسیار می توانند فشرده شوند. اگرچه از نظر مواد غذایی غنی تر از خاکهای شنی هستند اما از نظر تهویه و زهکش نامناسب می باشند. استفاده از خاک رس برای خاک گلدان اصلا توصیه نمیشه.
خاک لوم:
لوم خاکی است که دارای 10 تا 30 درصد رس، 30 تا 50 درصد سیلت و 25 تا 50 درصد شن باشد. یعنی این خاک خصوصیات هر سه گروه این ذرات را دارد. در واقع خاک لوم یکی از انتخابهای ایده آل برای گیاهان است درحالیکه خاکهای شنی و یا رسی یعنی خاکهایی که قسمت بیشتر آنان از شن یا رس تشکیل شده است نیاز به اضافه کردن موادی دارند که بافت آنها را متعادل تر کند.
بافت خاک را چگونه تعیین کنیم؟
اصولا بافت خاک را در آزمایشگاه و با روش های مخصوص اندازه گیری میکنند ولی در خانه هم با روشی ساده میتوان بافت تقریبی خاک را حدس زد و بنابراین در این جا روشی را توضیح می دهم که به سادگی بتوان به شکل تقریبی بافت خاک خود را تشخیص دهید و این روش برای محیط خانه و گلدانهایی که دارید کارآمد است.
ابتدا توده خاک مورد نظر خود را کمی مرطوب کنید به شکلی که رطوبت به تمامی قسمتهای آن برسد اما خاک خیس و گل آلود نشود. سپس یک مشت از خاک را برداشته و در میان دست خود بفشارید. بعد دست خود را باز کنید. اگر توده خاک شکل نگرفته بود و بعد از باز کردن دستتان، قسمتهای آن از هم جدا شدند ، این خاک از نوع سبک و شنی است. البته توجه داشته باشید که منظور از شنی بودن خاک عدم وجود ذرات دیگر نیست بلکه این به معنی سبک بودن و حضور حداکثری ذراتی هم اندازه شن است.
اما اگر بعد از اینکه دست خود را باز کردید، توده خاک به هم فشرده باقی مانده بود و حتی رد انگشتان دست خود را بر روی قسمتهایی از آن مشاهده کردید ، این به معنی رسی بودن و سنگین بودن خاک است. در مورد خاک لوم زمانی که دست خود را باز می کنید اگرچه توده خاک شکل خود را تا حدودی حفظ می کند اما به تدریج قسمتهایی از آن از توده اصلی جدا می شوند و توده خاک شکل خود را در نهایت از دست می دهد.
چسبندگی در خاک رسی بسیار بالاست و اصلا مناسب گیاه نیست ، رد انگشتان دست بر روی توده خاک مرطوب باقی می ماند و ساختن گلوله گلی از این نوع خاک بسیار آسان است.
در خاکهای شنی بعد از مشت کردن توده خاک مرطوب و باز کردن دست، توده خاک نیز از هم می پاشد و شکل خاصی را به خود نمی گیرد.
در خاک لومی، بعد از فشرده کردن توده خاک و باز کردن دست اگرچه توده خاک تا حدودی شکل می گیرد اما به تدریج بر روی آن ترک افتاده و قسمتهای آن از هم جدا می شود.
چگونه بافت سبک و سنگین خاک را اصلاح کنیم؟
نیاز به استفاده از میزان سنگینی یا سبکی در گیاهان مختلف متفاوت است و باید بسته به گیاه خاک مناسب را تهیه کنیم. گفتیم که بافت خاک لومی ، خاک مناسبی برای اکثر گیاهان است اما خاکهای شنی و رسی را معمولا باید اصلاح کرد تا بتوان از آنان استفاده کرد.
بسیاری موارد این سوال پیش می آید که چگونه می توانیم مخلوط خاکی تهیه کنیم که که مثلا سبک باشد یا بافتی متوسط داشته باشد و یا اینکه خاکی سنگین باشد؟ پاسخ در نحوه انتخاب اجزا تشکیل دهند خاک مورد نظر است. یعنی با انتخاب و کاربرد مواد اولیه مناسب می توان خاکی با بافت مورد نظر تهیه کرد. مثلا برخی مواد (که بعدا با خصوصیات هر یک آشنا می شویم) همانند پرلایت ، پیت خزه، خاکبرگ، کودهای پوسیده دامی موجب سبک شدن بافت خاک و موادی مانند خاک معمولی و رس موجب سنگین شدن بافت خاک می شوند. در زیر مثالهایی از اجزای سه نوع بافت سبک متوسط و سنگین را برایتان آورده ام. توجه داشته باشید که نمونه های زیر فقط مثال هستند و از مواد مختلف و گوناگونی در تهیه خاکهای سبک، متوسط و سنگین استفاده میشود.
چند مثال از ترکیب خاکهای مناسب برای گیاهان:
خاک سبک مناسب برای اکثر گلهای آپارتمانی: یک قسمت خاک معمولی(خاک باغچه)+دو قسمت کوکوپیت یا پیت ماس یا ماسه یا پرلیت+ یک قسمت پیت خزه یا خاکبرگ
خاک مناسب کاکتوس و ساکولنت: دو قسمت شن + یک قسمت کوکوپیت یا پیت ماس + مقدار کمی ورمی کمپوست یا کود حیوانی کاملا استریل
خاک متوسط: یک قسمت خاک(خاک باغچه)+یک قسمت کوکوپیت یا پرلیت یا پیت ماس
خاک سنگین: یک قسمت خاک(خاک باغچه)+یک قسمت پیت خزه یا خاک برگ
بنابراین انتخاب اجزا اولیه برای تهیه مخلوط خاکی، بسیار مهم است. برخی از این اجزا بیش از سایرین شناخته شده هستند مثلا اصطلاحاتی همانند خاک معمولی باغچه و یا خاکبرگ ، شن و یا کود پوسیده دامی ، اصطلاحاتی آشنا هستند اما برخی از این مواد نیز تا حدودی ناشناخته هستند و حتی اگر با اسم آنان قبل از این برخورد داشته باشید شاید ندانید که هر یک از این مواد چه خصوصیاتی دارند که بر اساس آن خصوصیات می توان از آنان در مخلوط خاکی استفاده کرد. در ادامه با برخی از این مواد آشنا میشویم.
از چه مواد دیگری در مخلوطهای خاکی استفاده می شود؟
این مواد را بر اساس منشائی که از آن تهیه شده اند میتوان در دو گروه عمومی قرار داد:
1- مواد معدنی که برخی عناصر معدنی در آنان وجود دارد و ساختار این مواد طی پروسه هایی همانند حرارت دیدن تشکیل شده اند
2- مواد ارگانیک یا طبیعی که در طبیعت وجود داشته اند و از آنان استفاده شده است.
مواد معدنی مانند ورمی کولیت، پرلیت، پامیس، راک وول
مواد اورگانیک مانند پیت، خزه اسفاگنوم، کوکوپیت، کمپوست
مواد معدنی:
ورمی کولیت:
ورمی کولیت یا ورمی کلایت از نظر شیمیایی سیلیکات منیزیوم، آلومینیوم، آهن است. pH آن خنثی است و مقدار زیادی آب را جذب خود می کند و به همین دلیل وجود آن به سبک شدن بافت خاک کمک می کند در ضمن این که نگهدارنده خوبی برای رطوبت است. این ماده توانایی جذب و نگهداری عناصر غذایی را نیز دارد و می تواند برخی از عناصر بخصوص پتاسیم و منیزیم را در خود نگهداری و به تدریج در اختیار گیاه قرار دهد. حتی گفته می شود که محتویات این دو عنصر در این ماده به قدری است که احتیاجات گیاه را از نظر این دو عنصر برآورده میکند.
پرلیت:
پرلیت یا پرلایت منشا آتشفشانی دارد و سیلیکاتی و سبک وزن است و 4-3 برابر خود میتواند آب جذب کند. بنابراین در افزایش توانایی جذب مخلوط خاکی و همچنین سبکی بافت آن نقش دارد. اندازه ذرات آن متغیر است و نمونه هایی که 3-1?5 میلیمتر قطر دارند بیش از سایرین در باغبانی مصرف دارد . pH آن خنتی و در حد 8-6 است. این ماده بر خلاف ورمی کولایت توانایی نگهداری عناصر را ندارد و اصولا مناسب گیاهانی که به فلوراید حساسیت دارند نیز نیست. ترکیب پرلیت با پیت خزه یکی از متداولترین مخلوطهایی است که برای کاشت و ریشه زایی قلمه ها بکار می رود و از پرلیت به تنهایی نیز می توان برای ریشه دار کردن قلمه ها و رشد گیاهان استفاده کرد که البته در این صورت آبیاری و کوددهی به گیاه باید با مراقبتهای بیشتری صورت گیرد.
مواد ارگانیک:
پیت:
پیت بقایای نیمه پوسیده از گیاهان آبزی هستند که به وسیله فعالیت باکتریها به کندی تجزیه شده اند. پیتها بر اساس اینکه از چه نوع گیاهانی بدست آمده باشند و چه گیاهانی منشا آنان باشند به سه گروه تقسیم می‌شوند.
پیت ماس:
در واقع بقایای نوعی خزه و جلبک میباشد که بیشتر در کشورهایی مانند استونی و لیتونی تولید میشود. ابتدا این خزه‌ها جمع آوری شده و در طی فرایندی آماده سازی و بسته بندی میشود. پیت ماس تا بیست برابر وزن خود آب جذب میکند و برای حفظ رطوبت خاک بسیار عالی میباشد. پیت ماس دارای PH خنثی میباشد.
پیت نی جگنی:
که از باقیمانده علفها نی ها و جگن ها و سایر گیاهان مردابی بدست آمده و رنگهای مختلف و گوناگونی دارد اما معمولا قهوه ای مایل به قرمز تا سیاه رنگ است. pH آن نیز با توجه به اینکه از گیاهانو مختلف بدست آمده بسیار متغیر است و از 4 تا 7?5 در بین این گیاهان وجود دارد. 10 برابر وزن خود می تواند آب جذب کند. این نوع پیت در باغبانی مصرف ندارد.
پیت هوموس:
این نوع پیتکه بسیار پوسیده است و گیاهان تشکیل دهنده آن قابل تشخیص نیستند و رنگ آن قهوه ای تا سیاه رنگ است و قدرت زیادی در جذب رطوبت ندارد.
در بین انواع مختلف پیت، پیت ماس بیش از سایر پیتها مورد استفاده قرار میگیرد.
خزه اسفاگنوم:
خزه اسفانگونم بقایای خشک شده گیاهان مردابی هستند. این خزه سبک وزن است و 20-10 برابر خود آب جذب می کند و به شدت اسیدی است و pH آن برابر با 4-3?5 است. قطعات این خزه قبل از استفاده باید خرد و تکه تکه شوند. خزه اسفاگنوم را گاهی برای پوشش رویین سطح گلدانها و یا قیمها مورد استفاده قرار می دهند. احتمال سبز شدن مجدد این خزه ها در صورت مناسب بودن رطوبت محیط وجود دارد
پوسته ریزشده برخی از درختان و گیاهان:
از پوست برخی از درختان بخصوص سدر نراد کاج شوکران و سایر درختانی که پوستهایی سخت دارند می توان خاک اره و یا قطعات درشتری را بدست آورد و در مخلوطهای خاکی استفاده کرد.این مواد ارزان قیمت ، سبک وزن و به فراوانی در دسترس هستند اما اگر تازه باشند ممکن است موادی همانند فنول، صمغ ، ترپن و تانین در آنها وجود داشته باشد و به این دلیل چندان مناسب استفاده نباشند و باید قبل از استفاده اجازه دهیم که به مدت 14-10 هفته بپوسند و بعد استفاده شوند.
برای مشاهده مطلب های
بیشتر و
خرید خاک کلیک کنید.
منابع:
